نگاهی به سیاست‌های کسب درآمد شرکت‌ها پس از فروش گوشی – دیجیتال مارک

شاید تصورتان این باشد که مبلغی که هنگام خرید گوشی پرداخت می‌کنید، تمام آن‌چیزی است که به عنوان یک مشتری به حساب تولیدکننده واریز می‌کنید؛ البته درست است که جدا از مبلغی که بابت سود واسطه‌ها می‌پردازید، مابقی را در واقع به حساب شرکت سازنده می‌ریزید؛ اما این تمام ماجرا نیست. معامله‌ای که شما انجام داده‌اید، پس از خرید به اتمام نمی‌رسد؛ بلکه تا زمانی که از رام، اپلیکیشن‌ها و خدمات نصب‌شده روی گوشی استفاده می‌کنید، به تولیدکننده‌ی آن سود می‌رسانید. در عوض، شرکت‌ها نیز کم و بیش خود را برای مدتی متعهد به ارائه‌ی به‌روزرسانی می‌دانند.

شیوه‌هایی که شرکت‌های مختلف در کسب درآمد پس از فروش به کار می‌گیرند، انواع متداول و غیرمتداولی دارند که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم.

شیوه‌ متداول: Bloatware

بلوت‌ور که از اینجا به بعد آن را هرز افزار می‌نامیم، به اپلیکیشن‌هایی گفته می‌شود که بدون رضایت کاربر و بدون اینکه کاربرد واجبی داشته باشند در رام گوشی گنجانده می‌شوند. شاید این‌گونه تصور کنید که رابط کاربری و لانچر و اپلیکیشن‌های پیش‌فرض یک گوشی، جزوی از خدمات ارزنده‌ی آن به حساب می‌آیند؛ اما در واقع فلسفه‌ی وجود این اپلیکیشن‌ها چیز دیگری است. برنامه‌های اختصاصی شرکت‌ها علاوه‌بر ارسال داده‌های آماری ارزشمند به سازندگان گوشی هوشمند، باعث سود رساندن به آن‌ها نیز می‌شود.

هرزافزارها را از این جهت هرزافزار می‌نامیم که فضای زیادی را در رام گوشی اشغال می‌کنند و بدون اینکه کاربرد خاصی داشته باشند، از منابع گوشی مثل رم و حافظه استفاده می‌کنند.

هرزافزارها در گوشی‌های اندرویدی به دو دسته تقسیم می‌شوند:

• اپلیکیشن‌های اجباری گوگل
• اپلیکیشن‌های اختصاصی شرکت سازنده

در هر دو مورد، کاربر بدون دستکاری‌های سیستمی، امکان حذف این اپلیکیشن‌ها را ندارد. البته مورد سومی هم وجود دارد که فعلا در کشور ما مصداق پیدا نمی‌کند؛ این مورد، اپلیکیشن‌های مخصوص اپراتور را شامل می‌شود و از آن‌جایی که در ایران گوشی‌ها توسط اپراتورها ارائه نشده و به اصطلاح آنلاک هستند، طبیعتا خبری از این نوع هرزافزارها نیست.

اپلیکیشن‌های اجباری گوگل

گوگل به‌عنوان توسعه‌دهنده‌ی اندروید، هیچ مبلغ یا حق امتیازی را در ازای در اختیار گذاشتن کدهای اندروید دریافت نمی‌کند. تولیدکنندگان گوشی‌های هوشمند، درست مثل افراد عادی، به‌صورت رایگان به کدهای اندروید دسترسی دارند و می‌توانند آن‌ها را به سلیقه‌ی خود شخصی‌سازی و بهینه‌سازی کنند؛ به‌واسطه‌ی همین امکان است که آمازون FireOS را توسعه داد و بسیاری کاستوم رام‌ها از قبیل Lineage OS و Omni ROM پدید آمدند. در ازای این استفاده‌ی رایگان از اندروید، شرکت‌ها موظف به رعایت قوانینی هستند. یکی از این قوانین، گنجاندن برنامه‌های گوگل در رام گوشی است؛ برنامه‌هایی که خود متن‌باز نیستند و صرفا جهت سود رساندن به گوگل باید در رام قرار گیرند.

ایراد کار در این است که شرکت‌ها باید پارتیشن‌بندی را به‌گونه‌ای انجام دهند که در پارتیشن سیستم جای کافی برای این اپلیکیشن‌ها نیز وجود داشته باشد. این موضوع به‌خصوص در مورد گوشی‌هایی که محدودیت حافظه دارند، اصلا منصفانه به نظر نمی‌رسد؛ اما گوگل هم هرگز ادعا نکرده است که کار منصفانه‌ای انجام می‌دهد. طبق ضوابط گوگل که تا ماه گذشته هم پابرجا بودند، شرکت‌های تولیدکننده اگر می‌خواستند از هر یک از اپلیکیشن‌های این شرکت، مثلا جیمیل؛ استفاده کنند می‌بایست سایر اپلیکیشن‌هایی را که گوگل تحمیل می‌کند به اجبار نصب کنند. در واقع روند کار به این شکل است که شرکت‌ها پس از اعمال شخصی‌سازی‌ها و بهینه‌سازی‌ها، رام خود را جهت بررسی به گوگل ارسال می‌کنند و پس از تأیید، بسته‌ای نرم‌افزاری را تحویل می‌گیرند که شامل اپلیکیشن‌های گوگل از جمله پلی استور، جیمیل، یوتیوب و… است. شرکت‌ها حق دارند از این بسته استفاده نکنند؛ اما در صورت استفاده باید آن را به‌صورت کامل نصب کنند.

به‌عنوان کاربر شاید دوست نداشته باشیم برخی اپلیکیشن‌های گوگل را روی گوشی خود داشته باشیم؛ اما متأسفانه در این مورد انتخابی نداریم؛ مگر اینکه به روش‌های وابسته به روت و آنلاک روی بیاوریم.

در مورد iOS و حتی ویندوز نیز وضعیت چندان متفاوت نیست و اپلیکیشن‌ها و نرم‌افزارهایی مثل iBooks در iOS و مایکروسافت Money در ویندوز که به‌صورت پیش‌فرض روی این سیستم‌عامل‌ها نصب هستند، ممکن است هرگز توسط کاربر استفاده نشوند. با این حال شرکت‌ها تلاش خود را می‌کنند تا کاربران از برنامه‌های پیش‌فرض استفاده کرده و فکر گزینه‌های جایگزین نباشند؛ اما واقعیت این است که یکی از دلایل محبوبیت گوشی‌های پیکسل و گوشی‌هایی که تحت پروژه‌ی اندروید وان عرضه می‌شوند، همین حداقلی بودن دستکاری‌ها و عدم تعدد هرزافزارها در رام گوشی‌هایی از این نوع است و کاربران حرفه‌ای این خالص بودن را یک برتری بزرگ می‌دانند؛ به‌طوری که بسیاری از آنان با هدف دستیابی به اندروید خالص، از همان روزهای ابتدایی بعد از خرید به رام‌های کاستوم که امکان تجربه‌ی اندروید خالص را فراهم می‌کنند، روی می‌آورند.

وضعیت خارج از ایران گاهی بدتر هم می‌شود. اپراتورهایی مانند T-Mobile، اسپرینت، AT&T و ورایزن به ترتیب اپلیکیشن‌هایی مانند T-Mobile TV، اسپرینت Zone و AT&T Navigator و ورایزن مسنجر را به فیرمور شرکت‌ها اضافه می‌کنند تا همزمان شاهد هرزافزارهایی از سه شرکت در رام یک گوشی باشیم.

تا سال ۲۰۱۵ حتی گوگل پلی گیمز، گوگل پلی بوکس، گوگل پلاس، گوگل Newsstand، گوگل Earth و گوگل Keep نیز جزوی از پکیج اجباری گوگل بودند و در آن زمان با وجود اینکه حافظه‌ی داخلی گوشی‌ها به وسعت امروز نبود، شرکت‌ها مجبور بودند گنجایش پارتیشن سیستمی را افزایش دهند تا بتوانند تمامی این اپلیکیشن‌ها را در رام گوشی خود جای دهند. خوشبختانه، گوگل از سال ۲۰۱۵ اپلیکیشن‌های یادشده را از فهرست اپلیکیشن‌های اجباری خود حذف کرد. در نتیجه، احتمالا بسیاری از شما خوانندگان محترم دیجیتال مارک، گوشی‌هایی در دست دارید که اپلیکیشن‌های فوق را در خود ندارند؛ هرچند که کروم، یوتیوب، جی‌میل و… را به‌طور پیش‌فرض در رام خود دارند.

قانون اپلیکیشن‌های اجباری گوگل تا یک ماه پیش پابرجا بود تا نهایتا این شرکت تحت فشار و متحمل شدن جریمه‌ی ۱.۴ میلیارد دلاری اتحادیه‌ی اروپا وادار به حذف این قاعده شد و شرکت‌ها دیگر مختار هستند هر تعداد از اپلیکیشن‌های گوگل را که ضروری تشخیص دهند، در رام خود استفاده کنند و در این خصوص دیگر اجبار و الزامی از سوی گوگل وجود نخواهد داشت.

حذف قانون اپلیکیشن‌های اجباری گوگل، جای خوشحالی ندارد

البته این اتفاق چندان هم جای خوشحالی ندارد؛ چرا که ممکن است گوگل برای جبران درآمد ازدست‌رفته، سیاست‌هایی را اتخاذ کند که به نفع مصرف‌کننده نباشد. تصور کنید اگر گوگل قرار نباشد از انتشار رایگان اندروید هیچ نفعی ببرد، دلیلی ندارد که آن را رایگان در اختیار شرکت‌ها بگذارد. بنابراین، طبق اعلام گوگل، این شرکت ممکن است تولیدکنندگانی را که قصد استفاده از اپلیکیشن‌های گوگل دارند، ملزم به پرداخت حق امتیاز کند؛ قرار بر این شده است که گوگل برنامه‌های خود را در چند بسته تهیه کند و لایسنس آن‌ها را به سازندگان گوشی‌های اندرویدی بفروشد. بنابراین، شرکت سازنده می‌تواند تنها لایسنس پلی استور و گوگل Search را خریداری کند یا انتخاب دیگری داشته باشد و کروم و جی‌میل و گوگل مپس را نیز در رام خود جای دهد. در هر صورت، این موضوع می‌تواند در افزایش قیمت تمام‌شده‌ی گوشی و نهایتا قیمت برای مصرف‌کننده تأثیرگذار باشد.

سیاست دیگری که می‌تواند موجب درآمدزایی گوگل از خدمات آن باشد، پولی کردن خدمات است؛ چندی پیش، مشعل آن با پولی شدن API گوگل مپس برای کاربران تجاری روشن شد.

از سوی دیگر، شرکت‌های سازنده، مخصوصا شرکت‌های آسیایی، دست بازتری در ترغیب کاربران به استفاده از اپلیکیشن‌های اختصاصی خود خواهند داشت؛ چرا که بسیاری از کاربران به استفاده از اپلیکیشن‌های موجود در گوشی بسنده می‌کنند و سراغ گزینه‌های جایگزین نمی‌روند. در نتیجه، کاربران زیادی به‌جای بهره بردن از کروم و جی‌میل از اپلیکیشن‌های موجود در رام استفاده می‌کنند؛ اپلیکیشن‌هایی که نه به اندازه‌ی نمونه‌های یادشده ایمن هستند و نه از لحاظ به‌روزرسانی مورد توجه کافی قرار می‌گیرند؛ اما شیوه‌ی کسب درآمد از اپلیکیشن‌ها چگونه است؟

بخش دوم: اپلیکیشن‌های شرکت سازنده

به‌طور معمول، یک شرکت می‌تواند با توسعه‌دهندگان اپلیکیشن‌ها وارد مذاکره شود و به‌ازای گنجاندن اپلیکیشن آن‌ها در رام خود مبلغ هنگفتی را دریافت کند. این سود می‌تواند مشارکتی باشد؛ به این معنی که هرچه کاربران بیشتری از سرویس مورد نظر استفاده کنند، شرکت سازنده نفع بیشتری ببرد.

همچنین اپلیکیشن گنجانده‌شده در رام می‌تواند نسخه‌ی پولی هم داشته باشد. از این جهت وجود آن در رام می‌تواند باعث آشنایی کاربران زیادی با آن اپلیکیشن شود و به تبع آن، پرداخت‌ها جهت تبدیل به وضعیت کاربری پریمیوم اپلیکیشن افزایش یابد.

شیوه‌ غیرمتداول: تبلیغات مستقیم در گوشی

تبلیغات به سبک گوگل

بدون شک تبلیغات موبایلی یکی از منابع درآمد اصلی گوگل به حساب می‌آید. این شرکت در سال ۲۰۱۴ حاضر شد یک میلیارد دلار به اپل بپردازد تا به موتور جستجوی پیش‌فرض آیفون و آیپد تبدیل شود؛ در واقع این یک میلیارد دلار، مالیاتی بود که گوگل به اپل پرداخت تا کاربران iOS را نیز به کاربران موتور جستجوی خود اضافه کند.

این نکته را در نظر داشته باشید که از لحاظ بازخورد دادن به تبلیغات، کاربران آیفون همواره پول‌سازتر هستند؛ چرا که معمولا از وضعیت مالی بهتری برخوردار بوده و احتمال اقدام آن‌ها به خرید همواره بیشتر است. از طرفی تعداد کاربران اندروید بیشتر است. بر اساس آمارها، اندروید دست‌کم ۱.۵ میلیارد کاربر فعال در سراسر جهان دارد و نمایش تبلیغ در این تعداد گوشی به‌تنهایی می‌تواند از درآمد iOS پیشی بگیرد.

گوگل از تبلیغاتی که هنگام جستجوی کاربران به آن‌ها نمایش می‌دهد، درآمد کسب می‌کند. همچنین در برخی سرویس‌های دیگر نظیر یوتیوب نیز تبلیغاتی را می‌گنجاند و از این راه درآمدزایی می‌کند. اهالی مانتن ویو از داده‌های کاربران استفاده می‌کنند تا تبلیغاتی را که به آن‌ها نمایش می‌دهند، حداکثر ارتباط را با علایق و سلایق آن‌ها داشته باشد. از آن‌جایی که هر کاربر در گوشی اندرویدی خود با حساب گوگل شخصی ورود می‌کند، داده‌هایی که گوگل جمع‌آوری می‌کند، بسیار دقیق و منحصربه‌فرد هستند.

درصدی از درآمد به‌دست‌آمده از فروش اپلیکیشن در پلی‌استور نیز به حساب گوگل واریز می‌شود. به‌علاوه، در اپلیکیشن‌های رایگانی که تبلیغات درون‌برنامه‌ای دارند، هر کلیک روی این تبلیغات چند سنتی را به حساب گوگل می‌ریزد.

تمام مواردی که در بالا به آن‌ها اشاره شد، تنها تعدادی از روش‌هایی بود که گوگل به‌واسطه‌ی آن‌ها از گوشی‌های همراه اندرویدی کسب درآمد می‌کند. حال در صورتی که سازنده‌ی گوشی یا تبلت اندرویدی شما شرکتی غیر از گوگل باشد، یا به عبارت دقیق‌تر از رام‌های شرکتی استفاده کنید، شرکت‌های ثانویه نیز راه و رسم خود را برای ارتزاق از این سفره دارند که در ادامه به تعدادی از آن‌ها می‌پردازیم.

شیائومی و شیوه‌های پول‌سازی پس از فروش گوشی

مدل تجاری شیائومی امروزه دیگر بر علاقه‌مندان حوزه‌ی فناوری چندان پوشیده نیست. همان‌طور که در مقاله‌های متعدد دیجیتال مارک به این موضوع پرداخته شده است، شیائومی درآمد عمده‌ی خود را از طریق ارائه‌ی خدمات اینترنتی به‌دست می‌آورد. صدها نوع دستگاهی که شرکت چینی روانه‌ی بازار می‌کند، هرچند حاشیه‌ی سود بسیار پایینی دارند، نقش یک پلتفرم را برای سرویس‌های این شرکت مثل ذخیره‌ی ابری ایفا می‌کنند؛ یکی از خدمات اینترنتی شیائومی این است که کاربر می‌تواند با پرداخت ماهانه ۷.۵ دلار از خدمات آنلاینی از قبیل نمایش‌های تلویزیونی، فیلم‌، بازی‌ و… بهره‌مند شود. از دیگر سرویس‌های جذاب شیائومی Mi Credit است. شیائومی در این سرویس با همکاری KreditBee در هند به کاربران گوشی‌های خود وام فوری ۱۵ تا ۱۵۰۰ دلار با سود ۳ درصد می‌دهد.

در کنار این نوع کسب درآمدها، شرکت چینی اخیرا اقدام به جای‌گذاری تبلیغات در رام گوشی‌های خود کرده است که چندان خوشایند کاربران نیست. در محیط کاربری اختصاصی گوشی‌های شیائومی، موسوم به MIUI اخیرا تبلیغاتی گنجانده شده است که تنظیمات گوشی یا مثلا پس از نصب یک اپلیکیشن نمایان می‌شوند.

علاوه‌بر این، در جدیدترین نسخه از MIUI اپلیکیشن‌های اختصاصی شیائومی در تنظیمات خود گزینه‌ای به نام Recommendations دارند که به‌صورت پیش‌فرض فعال است و پیشنهادهای مرتبط با علایق کاربر را به او نشان می‌دهد. مدیر شیائومی ماه گذشته اقدامات اخیر این شرکت در خصوص اضافه کردن تبلیغات به رام MIUI 10 را تأیید کرد و این موضوع واکنش‌های کاربران را به همراه داشت.

لازم به ذکر است بسیاری از تبلیغاتی که در رام شیائومی ظاهر می‌شوند، تنها با هدف کلیک گرفتن از کاربر نیستند؛ بلکه این تبلیغات محصولات گران‌قیمتی را از فروشگاه شیائومی به کاربر پیشنهاد می‌دهند.

البته هم در گوشی‌های شیائومی و هم تلویزیون‌های هوشمند سامسونگ راه‌هایی برای توقف نمایش این تبلیغات وجود دارد که برای کاربر عادی، آسان نیست و نتیجتا شیائومی از این مسئله ذی‌نفع می‌شود.

البته اگر بخواهیم جانب انصاف را نگه داریم، باید به این نکته نیز اشاره کنیم که گوشی‌های شیائومی با سودی نزدیک به ۲ درصد به فروش می‌رسند و طبیعی است که شرکت سازنده بخواهد از طرق دیگر کسب درآمد کند؛ اما پرسش مستقیم و واضح از کاربر در خصوص تمایل وی به تماشای تبلیغات می‌توانست رویکرد درست‌تری نسبت به فعال‌سازی پیش‌فرض باشد، آن‌هم در شرایطی که هیچ راهکار واضح و ساده‌ای برای غیرفعال‌سازی پیشنهاد نشده است. 

سامسونگ هم نوتیفیکیشن تبلیغاتی ارسال می‌کند

با این حال، پذیرش چنین اقدامی از سوی شیائومی ساده‌تر از سامسونگ است. شرکت کره‌ای سامسونگ که قطب تولید گوشی‌های هوشمند به حساب می‌آید و محصولات خود را با قیمت‌های بالا و حاشیه‌ی سود زیاد عرضه می‌کند نیز علاوه‌بر استفاده از سیاست هرزافزار، گاهی تبلیغات هدفمندی را در گوشی‌های خود به نمایش در می‌آورد.

برای مثال، شرکت کره‌ای سال گذشته، تبلیغی را به شکل نوتیفیکیشن و از طریق Samsung Push Service روی دستگاه‌های گلکسی S9 و S9 پلاس فرستاد که در آن خبر از تخفیف ۱۰۰ دلاری گلکسی تب S3 داده بود. ارسال این تبلیغ در آستانه‌ی معرفی گلکسی تب S4 سیاستی بود که کاربران را به خرید محصولی ۴۵۰ دلاری تشویق کرد. پیش از آن نیز سامسونگ تبلیغ تعدادی بازی رایگان را به صاحبان گوشی گلکسی S8 فرستاده بود. اقدامات فوق به‌حدی دور از انتظار بودند که توسط خبرگزاری‌های مختلف پوشش داده شدند. به هر حال طبیعی است که وقتی کاربر پول زیادی بابت یک محصول می‌پردازد، انتظار ندارد ببیند که شرکت سازنده همچنان قصد درآمدزایی از آن محصول، آن هم با این روش آزاردهنده را داشته باشد. سیاست‌های تبلیغاتی گوگل به همین مقدار محدود نمی‌شود و صاحبان با ارزش‌ترین برند کره‌ی جنوبی در تلویزیون‌های هوشمند گران‌قیمت خود نیز به کاربران تبلیغات نمایش می‌دهند و حاضر به صرف‌نظر از این منبع درآمد نیستند.

واقعیت این است که بسیاری از کاربران ترجیح می‌دهند هنگام خرید، چند دلار بیشتر پرداخت کنند تا اینکه همواره در طول عمر دستگاه با تبلیغات آن سر کنند.

بهترین سیاست تبلیغاتی را آمازون دارد

در این مورد شاید بتوان گفت آمازون بهترین رویه را اتخاذ کرده است. تبلت‌های آمازون همواره در دو نسخه ارائه می‌شوند؛ یک نسخه که قیمت پایین‌تری دارد، در قسمت لاک اسکرین به کاربر تبلیغات نشان می‌دهد؛ اما نسخه‌ی گران‌تر فاقد تبلیغات است و کاربر نه‌تنها موقع خرید حق انتخاب دارد؛ بلکه پس از خرید نسخه‌ی ارزان‌تر نیز می‌تواند با پرداخت مجدد هزینه‌ی نمایش تبلیغات را متوقف کند. تبلیغاتی که برخلاف آنچه در مورد شیائومی گفته شد، فقط در صفحه‌ی قفل، نمایش داده می‌شوند.

شما سیاست‌های شرکت‌ها برای درآمدزایی از گوشی‌های فروخته‌شده را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ آیا به‌عنوان کاربر، اطلاعی در مورد این سیاست‌ها داشتید؟ شما چه روش‌های کسب درآمد دیگری را می‌شناسید که شرکت‌ها منصفانه یا غیرمنصفانه از آن‌ها استفاده می‌کنند؟ نظرات و تجربیات خود را با دیجیتال مارک به اشتراک بگذارید.