احتمال ظهور کوویدی دیگر بیش از تصور ما است

حدود دو دهه از زمانی می‌گذرد ‌که ویروس کرونایی با توانایی ویران‌کردن بدن انسان جهان را درمعرض تهدید دنیاگیری قرار داد. سال گذشته، تهدید ناشی از ویروس‌های کرونا با ظهور نسخه‌ی مرگ‌باری از این ویروس‌ها موسوم به SARS-CoV-2 واقعیت پیدا کرد. درحالی‌که همچنان درگیر ویرانی‌های ناشی ‌از کووید ۱۹ هستیم، این سؤال توجه دانشمندان را به خود جلب کرده است: چه زمانی ممکن است دوباره ظهور عضو دیگری از این خانواده از ویروس‌ها را در جمعیت انسانی شاهد باشیم؟ یافته‌های آن‌ها باید زنگ هشداری برای ما باشد.

پژوهشی جدید از یادگیری ماشین برای پیش‌بینی این موضوع استفاده کرده است که کدام پستانداران می‌توانند میزبان چندین سویه از ویروس کرونا باشند و به این ویروس‌ها اجازه دهند تا ژنوم خود را باهم ترکیب کنند و کووید نسل جدیدی را بسازند. براساس داده‌های حاصل از این پژوهش که در ساینس‌الرت گزارش شده است، میزبان‌های بالقوه‌ی ویروس کرونا بسیار بیشتر از چیزی هستند که فقط براساس مشاهدات تخمین زده شده است.

پژوهشگران بیش از ۳۰ برابر میزبان بالقوه را پیدا کردند که به SARS-CoV-2 می‌توانند پناه دهند و به آن اجازه دهند به ویروس خطرناک‌تری تبدیل شود. تعداد گونه‌هایی که به‌طور بالقوه می‌توانستند میزبان چندین زیرجنس‌ ویروس کرونا باشند، از مظنونان قبلا تخمین‌زده‌شده ۴۰ برابر بیشتر بود. مطالعه‌ی جدیدی که پژوهشگران دانشگاه لیورپول بریتانیا انجام داده‌اند، نمی‌تواند به ما بگوید دنیاگیری‌های آینده از کجا یا کِی ظاهر می‌شوند؛ اما نشان می‌دهد مدل‌های کنونی ما در زمینه‌ی اکوسیستم ویروس کرونا به بازبینی جدی نیاز دارد.

درحالی‌که نام این خانواده از ویروس‌ها درحال‌حاضر برای ما مترادف با تعطیلی‌ها و مرگ‌و‌میر درخورتوجه است، بیشتر اعضای این خانواده از ویروس‌ها نسبتا بی‌خطر هستند و احتمالا شما در گذشته عفونت‌های ناشی از آن‌ها را به‌طور خفیف تجربه کرده‌اید. چهار جنس در خانواده‌ی ویروس‌های کرونا وجود دارد که با نام‌های آلفا، بتا، گاما و دلتا نشان داده می‌شوند و طیف وسیعی از پستانداران و پرندگان را آلوده می‌کنند. از بین این‌ها، فقط کروناویروس‌های آلفا و بتا گونه‌هایی دارند که انسان‌ها را آلوده می‌کنند و سویه‌های عامل سندرم تنفسی حاد یا سارس از گروه بتاکروناویروس‌ها هستند.

درحالی‌که می‌خواهیم بیولوژی را به دسته‌های واضحی تقسیم کنیم، طبیعت تمایز چندانی قائل نمی‌شود. وقتی ویروس‌ها میزبان‌های خود را آلوده می‌کنند، ژن‌ها را باهم مخلوط و ژنوم خود را بازنویسی می‌کنند تا بتوانند روش‌های جدیدی برای ورود به سلول‌ها و فرار از سیستم ایمنی یا حتی انتقال به جانوران جدید به‌دست آورند و چیزی ایجاد کنند که ما آن‌ را گونه‌ها و سویه‌های جدید می‌خوانیم.

این در حالی است که اعضای گروه‌های مختلف می‌توانند درون بدن‌ میزبان درکنارهم جمع شوند و ابزارهای مفید جدید خود را باهم مبادله و ترکیبات قدرتمندتری ایجاد کنند که باعث افزایش قدرت انتشار ویروس می‌شود. دنبال‌کردن این فرایند کار ساده‌ای نیست و پژوهشگران همچنان می‌کوشند منشأ دقیق SARS-CoV-2 را کشف کنند و شواهد اخیر به خفاش‌ها اشاره می‌کند.

تا حدودی به‌علت سیستم ایمنی قوی خفاش‌ها، بسیاری از گونه‌های خفاش می‌توانند مدت‌ طولانی تعدادی ویروس را در بدن خود تحمل کنند و به آن‌ها فرصتی برای ترکیب ژن‌هایشان بدهند. از‌آنجا جهش ویروس به میزبان انسانی فقط به یک برخورد نیاز دارد که مستقیم یا ازطریق میزبان واسطی مانند پانگولین می‌تواند اتفاق افتد که به‌دلیل گوشتش وارد جوامع انسانی شده است.

اینکه این رویداد فقط بدبیاری بوده است یا رویدادی اجتناب‌ناپذیر، به فراوانی رویدادهای نوترکیبی بستگی دارد. پاسخ به این پرسش به داشتن اطلاعاتی درباره‌ی تنوع ویروس‌ها و میزبان‌های بالقوه‌ی آن‌ها و شرایطی نیاز دارد که در آن باهم برخورد می‌کنند. ویروس‌شناسان از این حقایق کاملا بی‌اطلاع نیستند؛ اما می‌دانند درباره‌ی ویروس‌هایی که پنهانی از گونه‌ای به گونه‌ی دیگر می‌پرند، خصوصا در حیات‌وحش، آن‌ها فقط گوشه‌ای از روند همه‌گیرشناسی آن را می‌بینند.

در مطالعه‌ی جدید، الگوریتم‌هایی برای یافتن الگوهایی میان سه دیدگاه متفاوت، اما مکمل طراحی شدند: ویژگی‌های ژنومی در درخت خانوادگی ویروس‌ها و صفات صدها میزبان پستاندار بالقوه و خصوصیات ارتباطات بین ویروس و میزبان.

نتایج وسعت چشم‌انداز پیش ‌روی اعضای خانواده‌ی ویروس‌های کرونا را برای به‌اشتراک‌گذاشتن اسرارشان نشان می‌دهد. درحالی‌که SARS-CoV-2 همچنان در گردش است، مشخص است که قابلیت زیادی برای ایجاد ترکیباتی وجود دارد که می‌توانند به‌سرعت از کنترل خارج شوند.

چشم‌انداز بسیار گسترده به‌نظر می‌رسد. مشاهدات نشان می‌دهد فقط چهار پستاندار غیرانسانی وجود دارد که می‌توانند هم میزبان SARS-CoV-2 و هم میزبان ویروس‌های کرونای دیگر باشند. بااین‌حال با درنظرگرفتن داده‌های پژوهشگران، شمار میزبان‌های بالقوه‌ی SARS-CoV-2 به ۱۲۶ مورد می‌رسد و امکان ۲،۵۴۴ تعامل منحصر‌به‌فرد وجود دارد که می‌تواند به SARS-CoV-2 نحوه‌ی بازگشت را بیاموزد. پژوهشگران توضیح می‌دهند:

هریک از این میزبان‌های SARS-CoV-2 که میزبان ویروس‌های کرونای دیگر هم هستند، میزبان‌های بالقوه‌ی نوترکیبی هستند که در آن، ویروس‌های کرونای جدید مشتق‌شده از SARS-CoV-2 می‌تواند در آینده تولید شود.

احتمال دقیق ظهور ویروس کرونای جدیدی در آینده‌ی نزدیک هرچه باشد، مسئله‌ای نیست که بخواهیم خطر آن را بپذیریم و از تمام ابزارهای ممکن برای پیشگیری از آن باید استفاده کنیم.

این پژوهش در مجله‌ی Nature Communications منتشر شده است.