جنگل های هیرکانی کجاست | معرفی گونه های گیاهی و حیات وحش – دیجیتال مارک

_{نسخه اولیه این مقاله در تاریخ ۱۳۹۷/۰۹/۱۲ توسط نیکی قره‌گوزلویان نوشته شده و در تاریخ ۱۳۹۹/۰۹/۳۰ بازنویسی شده است.}

جنگل‌های هیرکانی ایران و آذربایجان از مهم‌ترین مناطق زیست کره در جهان به شمار می‌روند. این جنگل‌ها نقشی موثر در شکل‌گیری چرخه زندگی دارند؛ تا جایی که در فهرست میراث طبیعی یونسکو، ثبت شده‌اند. گونه‌هایی منحصربه‌فرد از گیاهان و جانوران در طول زمان، در جنگل‌های هیرکانی رشد کرده‌اند که متاسفانه امروزه بعضی از آن‌ها منقرض شده‌اند.

موقعیت خاص جنگل‌های هیرکانی در حاشیه دریای خزر و کوهستان‌های اطراف آن، شرایط اقلیمی خاصی برای گونه‌های گیاهی فراهم کرده است که در جنگل‌های سایر نقاط جهان دیده نمی‌شود و این مسئله سبب پیدایش گونه‌های نادر گیاهی و حیوانی شده است.

بیشتر مساحت جنگل‌های هیرکانی در کشور ایران قرار دارد؛ اما قرار گرفتن بخش کوچکی از این جنگل‌ها در خاک کشور آذربایجان، بهره‌برداری از منابع طبیعی آن‌ها را در اختیار دو کشور قرار می‌دهد. صرف‌نظر از تعلق این جنگل‌ها به کشور مشخص، باید در نظر داشت که جنگل‌های هیرکانی بخشی از ثروت بزرگ جهانی هستند و میراثی برای تمام جهانیان محسوب می‌شوند و نگهداری و محافظت از آن‌هاا مسئولیتی بزرگ برای کشورهای ایران و آذربایجان است.

اگر به شناخت بیشتر جنگل‌های هیرکانی علاقه‌مند هستید، در این مقاله با ما همراه شوید. در ادامه ما به معرفی این جنگل‌ها، موقعیت جغرافیایی بخش‌های مختلف آن، پوشش گیاهی، حیات وحش و معروف‌ترین نواحی جنگلی داخل ایران، خواهیم پرداخت.

آنچه باید درباره جنگل‌های هیرکانی بدانید:

جنگل‌های هیرکانی چیست؟

_{عکاس: مهدی تیرانی}

یکی از مهم‌ترین منابع طبیعی در جهان، جنگل‌ها هستند؛ تا جایی که کشورهای دارای سهم بیشتر از جنگل‌های طبیعی را می‌توان نقاط ویژه جغرافیایی در جهان دانست. جنگل‌ها منابع اصلی برای تامین اکسیژن و هوای پاک در جهان به شمار می‌روند و گونه‌های مختلف جانداران نیز که زیستگاه اصلی‌شان جنگل‌ها است، چرخه حیات را کامل می‌کنند.

جنگل‌های هیرکانی بخش قابل توجهی از شمال کشور ایران و قسمت کوچکی از جمهوری آذربایجان را تشکیل می‌دهند. زمین شناسان و دانشمندان با تحقیق و پژوهش در حوزه خاک، قدمت جنگل‌های هیرکانی را در حدود دوره سوم زمین شناسی یا ۴۰ میلیون سال پیش تخمین زده‌اند. با توجه به قدمت این جنگل‌ها، می‌توان محدوده قرار گرفتن آن‌ها را به موزه طبیعی وسیعی تشبیه کرد که نمونه‌هایی از فسیل گیاهان چند هزار ساله در آن وجود دارند.

_{عکاس: پدرام میر صادقی}

جنگل‌های هیرکانی مانند نواری سبز رنگ در جنوب دریای خزر قرار گرفته‌اند و درختان آن بسیار متراکم هستند. با توجه به موقعیت مکانی و آب و هوایی این جنگل‌ها، می‌توان این منطقه را یکی از غنی‌ترین ذخایر آبی جهان نیز دانست که مانند سدی بزرگ از جاری شدن سیل در شمال ایران جلوگیری می‌کند. نام «هیرکان» گویش قدیمی کلمه «گرگان» است که در گذشته استانی بزرگ در شمال ایران بوده است و در جمهوری آذربایجان نیز منطقه‌ای با این نام وجود دارد. «جرجان» نیز نام دیگر گرگان است که در سالیان قبل به جنگل‌های شمال نیز اتلاق می‌شد. بنا بر بعضی اسناد موجود و خوانش کتیبه‌های ایران باستان (دوره هخامنشیان)، نام این منطقه در گذشته «ورکان» بوده است؛ اما در حال حاضر با توجه به اشتراک بین کشورهای ایران و آذربایجان، دو کشور روی نام «هیرکان» به توافق رسیده‌اند.

بعضی گیاهان موجود در جنگل‌های هیرکانی، منحصربه‌فرد هستند و در دیگر جنگل‌های جهان امکان رویش ندارند

نمونه‌های مشابه جنگل‌های هیرکانی ایران و آذربایجان در جهان محدود هستند و این مطلب، ارزش این جنگل‌ها را بیشتر می‌کند. در بسیاری از نقاط جهان و همین طور کشور ایران، کمبود عرصه جنگلی و نابودی جنگل‌ها، آسیب‌های غیر قابل جبرانی به وجود آورده‌اند که از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به آلودگی‌ هوا و سیل‌های ویران کننده اشاره کرد.

جنگل‌های هیرکانی در شمال ایران نقش بسیار قابل توجهی در پالایش هوای آلوده دارند. آب و هوای ناحیه جنوب دریای خزر، شرایطی بسیار مناسب برای رشد درختان این جنگل‌ها ایجاد کرده است و بنا بر پیش‌بینی زمین شناسان، امکان رشد گیاهان و درختان جنگل‌های هیرکانی ایران، با این قدمت بالا، در سایر نقاط جهان وجود نداشته است.

_{منبع عکس: خبرگزاری تابناک، عکاس نامشخص}

قدمت بالای جنگل‌های هیرکانی ایران و آذربایجان و تنوع گیاهان آن، سبب ثبت این گنجینه طبیعی در فهرست میراث طبیعی یونسکو در سال ۲۰۱۹ میلادی شد. نخستین درخواست برای ثبت‌نام جنگل‌های هیرکانی در فهرست یونسکو توسط کشور آذربایجان صورت گرفت؛ اما به‌دلیل قرار گرفتن بخش زیادی از این جنگل‌ها در خاک ایران، با این درخواست موافقت نشد و پس از آن با پیگیری مجدد از طرف ایران، نام جنگل‌های هیرکانی به‌عنوان اثر مشترک کشورهای ایران و آذربایجان، در فهرست یونسکو به ثبت رسید. این جنگل‌ها با عنوان دومین اثر طبیعی از ایران، پس از بیابان لوت، در فهرست جهانی یونسکو شناخته می‌شوند و در حال حاضر آخرین اثر ثبت شده از ایران در این فهرست است.

در طول سالیان اخیر قوانین زیادی در جهت حمایت از منابع ارزشمند جنگلی در شمال ایران به تصویب رسیده‌اند که امکان آسیب به جنگل‌های هیرکانی را کاهش داده‌اند؛ اما باید به خاطر داشت که حفظ جنگل‌های هیرکانی شمال ایران، نه‌تنها برای زندگی امروز جهان ضروری است، بلکه به‌عنوان گنجینه‌ای برای آیندگان بسیار اهمیت دارد.

جنگل‌های هیرکانی کجاست؟

_{منبع عکس: خبرگزاری ایرنا، عکاس نامشخص}

جنگل‌های هیرکانی در گستره وسیعی در جنوب دریای خزر و شمال رشته کوه البرز قرار دارند. این جنگل‌ها در دو کشور ایران و جمهوری آذربایجان قرار گرفته‌اند و در ۶ استان شمالی ایران پراکنده هستند. جنگل‌های هیرکانی از گیلداغ در جمهوری آذربایجان آغاز می‌شوند و پس از گذشتن از استان‌های آذربایجان شرقی، اردبیل، گیلان، مازندران، گلستان و سمنان، تا خراسان شمالی امتداد می‌یابند.

جنگل‌های هیرکانی مساحتی نزدیک به مساحت دو میلیون و ۱۲۵ هزار هکتار دارند که در حدود دو میلیون هکتار آن در ایران و ۲۰ هزار هکتار در جمهوری آذربایجان قرار گرفته است. در حدود ۵۰ درصد از این جنگل‌ها در طول سالیان دراز از بین رفته‌اند و در حال حاضر تنها از بخش محدودی از این جنگل‌ها، با عنوان مناطق حفاظت شده نگهداری می‌شود. از عمر جنگل‌های هیرکانی ۴۰ میلیون سال می‌گذرد و در زمان‌های بسیار دور، این مناطق شاهد زندگی موجودات نخستین بوده است.

_{عکاس: کیوان جعفری}

همان طور که در بالا اشاره کردیم، جنگل‌های هیرکانی ایران در ۶ استان قرار گرفته‌اند؛ اما به‌دلیل هم مرزی جنگل‌های گلستان و خراسان شمالی، می‌توان، استان خراسان شمالی را هفتمین استان داخل ایران هم مرز با جنگل‌های هیرکانی در شمال ایران دانست. بیشترین سهم از این جنگل‌ها به استان مازندران با رقم تقریبی ۵۳ درصد، تعلق دارند. مساحت عرصه جنگلی مازندران به حدود یک میلیون هکتار می‌رسد. رتبه بعدی متعلق به استان گیلان است که ۲۶ درصد از این جنگل‌ها را شامل می‌شود. ۲۱ درصد جنگل‌های هیرکانی ایران نیز در استان گلستان قرار گرفته‌اند. با این حساب تنها بخش‌های محدودی از این جنگل‌ها در استان‌های آذربایجان شرقی، اردبیل، سمنان و خراسان شمالی قرار گرفته‌اند.

_{منبع عکس: خبرگزاری ایرنا، عکاس نامشخص}

به‌طور کلی جنگل‌های هیرکانی تنها یک درصد از مساحت ایران را تشکیل می‌دهند و تنها ۱۰ درصد از این جنگل‌ها حفاظت شده هستند. ۱۲ لکه جغرافیایی از این جنگل‌ها برای ثبت مجزا در فهرست میراث جهانی یونسکو پیشنهاد شده‌اند که نیمی از آن‌ها نیز در استان مازندران قرار دارند و باقی آن‌ها در استان‌های گیلان، گلستان و سمنان قرار گرفته‌اند. سایت‌های بولا در ساری، الیمستان آمل، واز چمستان، کجور نوشهر، خشکه داران تنکابن، چهار باغ چالوس، لیسار تالش، پارک ملی گلستان، منطقه ارسباران، پلنگ دره و جنگل ابر شاهرود، از معروف‌ترین بخش‌های جنگل‌های هیرکانی در شمال ایران هستند.

گستردگی جنگل‌های هیرکانی در نقاط با ارتفاع مختلف و همین طور فاصله کم این جنگل‌ها تا دریا، تاثیر چشمگیری در تنوع پوشش گیاهی و جانوری در این مناطق گذاشته‌اند که در ادامه به بررسی دقیق‌تر آن‌ها خواهیم پرداخت.

نقشه جنگل‌های هیرکانی

_{نقشه نواحی جنگلی ایران، نواحی هیرکانی با سبز پررنگ}

با مشاهده گستردگی جنگل‌های هیرکانی روی نقشه، موقعیت جغرافیایی این جنگل‌ها برایتان مشخص می‌شود. این جنگل‌ها از غرب تا شرق و در گستره استان‌های شمالی ایران در نزدیکی دریای کاسپین و رشته کوه‌های البرز قرار دارند. در زیر پراکندگی این جنگل‌ها را روی نقشه می‌توانید ببینید.

_{نقش نواحی جنگلی هیرکانی}

پوشش گیاهی جنگل‌های هیرکانی

_{خبرگزاری تسنیم، عکاس نامشخص}

قدمت جنگل‌های هیرکانی به میلیون‌ها سال می‌رسد و باقی ماندن تنوع گیاهی در آن‌ها، نشان‌دهنده موقعیت خاص آب و هوایی در این جنگل‌ها است. آب و هوا و اقلیم خاص حاشیه دریای خزر، شرایط را برای رشد گیاهان خاص جنگل‌های هیرکانی فراهم می‌کند. گوناگونی گیاهان و درختان این جنگل‌ها، توجه بسیاری از زمین شناسان جهان را به خود جلب می‌کند. در جنگل‌های هیرکانی بیش از ۸۰ نوع درخت، ۵۰ گونه از درختچه‌ها و انواع مختلفی از نمونه‌های بومی دیده می‌شوند که بسیاری از آن‌ها در دیگر نقاط جهان رشد نمی‌کنند. در واقع بسیاری از گیاهان این منطقه اگر در سایر نقاط جهان روییده بودند، تا به امروز منقرض می‌شدند.

_{عکاس: فائزه کابلی}

اگرچه در طول سال‌های طولانی، بخش قابل توجهی از این منطقه از بین رفته است، هم‌چنان نمونه‌های برجسته‌ای از گیاهان در این جنگل‌ها دیده می‌شوند. فسیل گونه‌های از بین رفته در جنگل‌های هیرکانی، سال‌ها مورد تحقیق و پژوهش زمین شناسان و زیست شناسان بوده و هست. گیاهان و درختان این جنگل‌ها علاوه بر نقش موثری که در تامین اکسیژن جهان دارند، تاثیر قابل توجهی نیز بر ذخایر آب می‌گذارند. طبق تحقیق‌های انجام شده، در هر ۱۰ هزار مترمربع خاک این جنگل‌ها، بین ۵۰۰ تا دو هزار متر مربع، آب ذخیره می‌شود. نفوذپذیری خاک جنگل‌های هیرکانی بسیار بالا است و همین امر منجر به فراوانی ذخایر آب در این منطقه می‌شود. با توجه به موارد مطرح شده می‌توان به نقش موثر گیاهان و درختان جنگل‌های هیرکانی در اکوسیستم محیط اطراف آن و جهان، پی برد.

_{منبع عکس: خبرگزاری موج، عکاس نامشخص}

در میان گونه‌های مختلف درختان و گیاهان در جنگل‌های هیرکانی می‌توان به درختان پهن برگ و سوزنی اشاره کرد. درختان زیادی در این جنگل‌ها همیشه سبز هستند یا دوره خزان کوتاهی دارند. بسته به ارتفاع بخش‌های مختلف جنگل، نوع گیاهان نیز با یکدیگر متفاوت است. نوع درختان در نقاط با ارتفاع کمتر، با گیاهان و درختان مکان‌های مرتفع، تفاوت زیادی دارد. نواحی نزدیک‌تر به دریا، مرطوب‌تر هستند و بسیاری از گیاهان این مناطق به‌دلیل رطوبت و اعتدال هوا، سال‌ها باقی مانده‌اند.

در حالت کلی می‌توان آب و هوای داخل جنگل‌های هیرکانی را به سه دسته تقسیم کرد. آب و هوای خشک تابستانی، آب و هوای مرطوب پاییزی و اقلیم معتدل زمستانی. در بخش‌های مختلف جنگل، آب و هوا با یکدیگر تفاوت دارند. این تنوع اقلیمی در این جنگل‌ها در سایر نقاط جهان کمتر دیده می‌شود. از مهم‌ترین درختان این جنگل‌ها می‌توان به درختان راش، افرا، نارون، توسکا، زبان گنجشک، ممرز، بارانک، سرخدار، نمدار، انجیلی، لرگ، لیلکی، خرمندی، انجیر و انواع شمشادها اشاره کرد.

_{منبع عکس: خبرگزاری مهر، عکاس نامشخص}

رویش درختان مختلف در جنگل‌های هیرکانی در نواحی منحصربه‌فردی اتفاق می‌افتد. بر اساس شیب مناطق مختلف و ارتفاع جنگل، تنوع درختان و گیاهان در بخش‌های مختلف این جنگل‌ها متفاوت است. به‌طور کلی در نقاط مرتفع‌تر جنگل‌های هیرکانی می‌توان گونه‌هایی از درختان لور، سرو سابینا، کامونیس و اوری را مشاهده کرد. دامنه‌ها نیز که ارتفاع کمتری به نسبت بالای کوه‌ها دارند، محل رویش درختانی مانند ممرزستان و راش هستند. درختان راش برای رویش نیاز به موقعیت جغرافیایی خاص دارند و به همین دلیل پوشش گسترده این درختان در جنگل‌های هیرکانی را از برجسته‌ترین ویژگی‌های جنگل‌های هیرکانی می‌دانند. درختان انجیلی و بلوط ممرزستان، در دامنه‌های میانی با ارتفاع کمتر نیز می‌رویند و انواع درختان انجیلی، توسکا، بلوط و درختچه‌های کوتاه و شمشاد نیز، در مناطق پست جلگه‌ای، رشد می‌کنند.

درختچه‌ها و بوته‌های زغال اخته، انار، آلوچه وحشی، سیب وحشی، خاس، ازگیل، زالزالک و انواع تمشک نیز، در جنگل‌های هیرکانی دیده می‌شوند. نمونه‌هایی از گیاهان موجود در این جنگل‌ها، میان زیست شناسان با عنوان گونه‌های بی‌نظیر و کمیاب در جهان، شناخته شده‌اند، که از بین آن‌ها می‌توان به درختان سرخدار، زربین و سرونوش اشاره کرد. بخش‌های پوشیده از درختان راش، بسیار متراکم و انبوه هستند و این درخت قسمت‌های زیادی از جنگل‌های هیرکانی را پوشانده است.

حیات وحش جنگل‌های هیرکانی

_{منبع عکس: سایت جاذبه‌ها، عکاس نامشخص}

جنگل‌های هیرکانی در سالیان دراز عمرش، انواع قابل‌توجهی از حیوانات را در خود جای داده است. گونه‌های مختلفی از پرندگان و پستانداران در این جنگل‌ها زندگی کرده‌اند که امروزه بعضی از آن‌ها منقرض شده‌اند. تعداد گونه‌های مختلف پرندگان در این جنگل‌ها، نزدیک به ۳۰۰ گونه بوده است و تعداد گونه‌های پستانداران نیز تا ۱۰۰ رسیده است؛ اما امروزه خیلی از آن‌ها دیگر وجود ندارند. خزندگان نیز دیگر حیوانات موجود در جنگل‌های هیرکانی هستند.

_{منبع عکس: jomesob.com}

از انواع پرندگان می‌توان به عقاب، جغد، اردک خاکستری، شاهین، کبک، بلدرچین، اردک خاکستری، کرکس، قرقی، دارکوب، قرقاول، سار و اردک نوک پهن، اشاره کرد. از مهم‌ترین گونه‌های رو به انقراض پرندگان در جنگل‌های هیرکانی در حال حاضر، قرقاول‌های خزری هستند. برخی گونه‌های جالب توجه در جنگل‌های هیرکانی، نزدیک به ۷۰ نوع از ماهی ها هستند که در آب های اطراف جنگل‌های ارسباران دیده می‌شوند.

_{عکاس‌ها و منابع عکس‌ها: خبرگزاری‌های برنا، ایرنا، تابناک، تسنیم، همشهری آنلاین، صدا و سیما،  عباس علیزاده و مهدی محبی پور}

خرس قهوه‌ای، پلنگ، گرگ، شغال، سمور، خارپشت، خرگوش، گورکن، موش جنگلی و گربه وحشی نیز از معروف‌ترین حیوانات این مناطق هستند. پستاندارانی مانند مرال، بز، شوکا و کل، در گذشته در بیشتر نقاط جنگل‌های هیرکانی زندگی می‌کردند که امروزه  بسیاری از آن‌ها از میان رفته‌اند و تنها می‌توان در اطراف آمل و پارک ملی گلستان رد پای آن‌ها را پیدا کرد. روباه سر دم سیاه و اسبچه خزری، از کمیاب‌ترین پستانداران در حال زیست در این جنگل هستند. اسبچه خزری در جنگل‌های حوالی آمل، زندگی می‌کند و برای نخستین بار این حیوان را در جنگل‌های هیرکانی کشف کرده‌اند.

اهمیت جنگل‌های هیرکانی

_{عکاس: فائزه کابلی}

جنگل‌های هیرکانی از مهم‌ترین ذخایر طبیعی جهان هستند. در طول سال‌های متمادی، به‌دلیل گسترش روند شهرنشینی و نا آگاهی از خطرات نابودی جنگل‌ها، بخش‌های زیادی از این جنگل‌ها آسیب جدی دیده‌اند. این روند و اثر آن بر محیط زندگی انسان‌ها، توجه کارشناسان را به بررسی اهمیت بالای این جنگل‌ها، جلب کرده است.

جنگل‌های هیرکانی مانند کارخانه عظیم تصفیه هوا هستند. وسعت بالای این منطقه نقش قابل توجهی در تولید اکسیژن و هوای پاک نواحی اطراف آن دارد؛ تا جایی که حذف درختان جنگلی می‌تواند مشکل جدی در تامین اکسیژن مورد نیاز جهان ایجاد کند. از طرف دیگر گسترش زندگی ماشینی، نیاز به تولید هوای پاکیزه و تصفیه آن را بیشتر می‌کند. پوشش گیاهی وسیع و خاک نرم در این جنگل‌ها، باعث جذب بالای آب می‌شوند. با توجه به نزدیکی این جنگل‌ها به دریای خزر و موقعیت جغرافیایی خاص این منطقه، بارندگی‌ها در جنگل‌های هیرکانی بسیار زیاد و با شدت بالا اتفاق می‌افتد و تنها، وجود این جنگل‌های انبوه می‌تواند مانع جاری شدن سیل و ادامه زندگی انسان‌ها در شهرهای اطراف شود. جذب آب بارندگی در این جنگل‌ها، ذخیره آب قابل توجهی را نیز ایجاد کرده‌اند.

از منحصر به فردترین ویژگی‌های جنگل‌های هیرکانی،‌ طبیعت بکر و شگفت انگیز این جنگل‌ها است

طبیعت زیبای جنگل‌های هیرکانی، توجه هر گردشگری را به خود جلب می‌کند. یکی از اصلی‌ترین دلایل جذب گردشگران داخلی و خارجی به مناطق مختلف، طبیعت قابل‌توجه این ناحیه است. بسیاری از کشورها با ظرفیت‌های بسیار محدود در فضای جنگلی، برای جذب گردشگران تلاش می‌کنند. جنگل‌های هیرکانی را می‌توان از برجسته‌ترین ظرفیت‌های شمال ایران، برای جذب گردشگران خارجی دانست. سرمایه‌گذاری روی صنعت گردشگری شمال ایران، می‌تواند علاوه بر گردشگران داخلی، بسیاری از علاقه‌مندان طبیعت‌گردی در خارج از کشور را نیز، جذب کند.

_{منبع عکس: همشهری آنلاین، عکاس نامشخص}

نزدیکی جنگل‌های هیرکانی به دریا، موقعیت این مناطق را برای لذت گردشگران، دو چندان می‌کند. به‌دلیل رشد گونه‌های منحصربه‌فرد گیاهی و همین طور حیوانی در این جنگل‌ها، سفر به این جنگل‌ها می‌تواند برای زمین شناسان و پژوهشگران نیز بسیار مفید باشد. بررسی فسیل‌های گیاهی و جانوری از چندین میلیون سال پیش در این جنگل‌ها، دستیابی به اطلاعات منحصر به فردی در علوم زیست شناسی و زمین شناسی را میسر کرده‌اند.

علاوه بر موارد گفته شده، وجود چرخه طبیعی زندگی در جنگل‌های هیرکانی، بر اکو سیستم جهان تاثیرگذار است. با انقراض هر یک از حیوانات و گیاهان این مناطق، آسیب غیر قابل جبرانی به چرخه زندگی در جهان وارد می‌شود. گونه‌های نادر حیوانی و گیاهی در جنگل‌های هیرکانی، در هیچ کجای دیگری از جهان یافت نمی‌شوند و این مطلب اهمیت این جنگل‌ها را در جهان دوچندان می‌کند. ثبت‌نام این منطقه در فهرست میراث جهانی یونسکو، این مطلب را تایید می‌کند.

نابودی جنگل‌های هیرکانی

_{منبع عکس: visiteirn.ir، عکاس نامشخص}

در حال حاضر یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های فعالان محیط زیست در جهان، حفظ منابع طبیعی و حراست از جنگل‌ها است. نابودی جنگل‌ها تاثیر غیر قابل جبرانی بر زیست انسان‌ها در جهان خواهد گذاشت و خطر از بین رفتن جنگل‌ها در حقیقت برابر با خطر نابودی نسل‌های آینده است. شاید در نگاه نخست، حفظ منابع طبیعی، دغدغه‌ای نه چندان مهم به نظر برسد، اما با توجه به مدارک موجود از پژوهش‌ها، نابودی جنگل‌ها می‌تواند به‌منزله نزدیک شدن پایان زندگی انسان‌ها روی کره زمین باشد.

متاسفانه در طول سالیان دراز، افراد بسیاری با سیاست گذاری‌های اشتباه که ریشه بیشتر آن‌ها در منفعت‌های اقتصادی است، باعث ضررهای غیر قابل جبران به پوشش گیاهی جنگل‌های هیرکانی شمال ایران شده‌ا‌ند؛ از طرح انتقال آب دریای خزر به کویر گرفته تا مجوزهای بی‌شمار ساخت‌وساز در جنگل و از بین بردن پوشش گیاهی جنگل‌های هیرکانی، همه باعث آسیب‌های بسیار به این جنگل‌ها شده‌اند.

در طول سالیان دراز، بیش از نیمی از جنگل‌های هیرکانی نابود شده‌اند و متاسفانه این روند نابودی هم‌چنان ادامه دارد

طرح انتقال آب دریاها به مناطق کویری، باعث از بین رفتن چرخه زندگی طبیعت در جنگل‌های هیرکانی می‌شود. پس از اقدام به انتقال آب دریای خزر، سازمان جنگلبانی بیانیه‌ای مفصل از میزان آسیب‌های احتمالی به جنگل منتشر کرده است که میزان ویرانی‌ها پس از این اقدام را نشان می‌دهد. در این بیانیه به از بین رفتن بیش از چهار هزار درخت ارس، نابودی بیش از ۲۶ هزار درخت و درختچه هیرکانی و از بین رفتن چندین میلیون تن خاک مرغوب جنگلی اشاره می‌شود. در همین راستا، برجسته‌ترین دانشمندان آب و خاک کشور نیز، مخالفت خود را با این طرح مخرب اعلام کرده‌اند.

_{منبع عکس: همشهری آنلاین، عکاس نامشخص}

از دیگر عوامل مخرب در جنگل‌های هیرکانی، ساخت‌وساز بی رویه و تصرف زمین‌های جنگلی و تبدیل آن‌ها به ویلاها است. برای ساخت هر ویلا یا خانه جنگلی حجم قابل توجهی از خاک و گیاهان در این جنگل‌ها از بین می‌روند. با گذشت زمانی کوتاه، حجم خسارت‌های وارد شده به جنگل‌های هیرکانی، به‌دلیل ساختمان سازی‌ها، قابل باور نیست. دیگر عوامل مخرب جنگل‌های هیرکانی نیز، آتش سوز‌ی‌ها، برداشت بی رویه از منابع جنگلی و چرای بی رویه دام‌ها هستند.

صنایع چوب و کاغذ نیز، به روند نابودی جنگل‌های هیرکانی سرعت می‌بخشند. در بسیاری از بخش‌های این جنگل، قطع بی رویه درختان، بدون مجوز و به‌صورت غیر قانونی انجام می‌شود. سد سازی‌های مهندسی نشده نیز تاثیر مخربی بر بافت جنگلی دارند و احتمال وقوع سیل را در نقاط پایین‌تر افزایش می‌دهند. خوشبختانه با حذف سوخت‌های زغالی از چرخه تولید، روند نابودی چندین میلیون متر مکعبی درختان، برای تولید زغال‌سنگ، امروزه به صفر رسیده است.

_{منبع عکس: خبرگزاری مهر، عکاس نامشخص}

به‌دلیل گستردگی بخش کویری ایران، با وجود وسعت بالای جنگل‌های هیرکانی، ایران هم‌چنان در زمره کشورهای فقیر از حیث منابع جنگلی قرار دارد. به همین جهت برای حفظ تعادل در اکو سیستم ایران، باید اهتمام جدی در زمینه حراست از جنگل‌های هیرکانی، صورت بگیرد. شاید نقش مردم در کاهش روند نابودی این جنگل‌ها بی‌اهمیت به نظر برسد، اما با تامل در موارد مطرح شده در بالا، می‌توان نتیجه گرفت که با تغییرات اندک در شیوه زندگی‌مان می‌توانیم، تاثیری قابل توجهی در این زمینه داشته باشیم. اگر برای لذت بردن از زیبایی‌های جنگل‌های هیرکانی به شمال ایران سفر می‌کنید، به خاطر داشته باشید که هرگز قدمی در جهت آسیب به این منابع طبیعی ارزشمند بر ندارید و با اطلاع کامل از موارد ایمنی در جنگل نوردی و اتراق در جنگل، تنها از طبیعت زیبا لذت ببرید و جز رد پای خود، چیزی در طبیعت باقی نگذارید.

معروف ترین جنگل‌های هیرکانی ایران

_{منبع عکس: خبرگزاری ایلنا، عکاس نامشخص}

در گستره جنگل‌های هیرکانی در ایران، مناطقی در طول سال‌ها مورد توجه گردشگران قرار گرفته‌اند و در بسیاری از فصل‌های سال از مسافران زیادی میزبانی می‌کنند. دلیل شهرت بیشتر این جنگل‌ها، دسترسی مناسب، موقعیت خاص جغرافیایی و مناظر شگفت انگیز آن‌ها است. قسمت‌های عمیق جنگل گرچه بسیار زیبا و بکر هستند؛ اما عدم دسترسی به این نقاط، باعث محافظت بالا از این مناطق شده است.

پارک ملی گلستان محدوده‌ای در حدود ۹۰۰ کیلومتر در شرق استان گلستان و غرب استان خراسان شمالی است که با عنوان ذخیره گاه زیست کره در جهان شناخته می‌شود. پارک ملی ارسباران نیز در استان آذربایجان شرقی، از دیگر قسمت‌های محافظت شده جنگل‌های هیرکانی در ایران است که نزدیک به ۹۰۰۰ هکتار مساحت دارد. این دو پارک ملی از مهم‌ترین بخش‌های جنگل‌های هیرکانی هستند و جنگل‌های معروفی نیز، در اطراف این مناطق حفاظت شده قرار دارند.

در این بخش به معرفی معروف‌ترین و پر طرفدارترین جنگل‌های شمال می‌پردازیم، که در کنار هم تشکیل دهنده جنگل‌های هیرکانی هستند. بعضی از این جنگل‌ها خصوصیات و ویژگی‌های منحصر به فردی دارند. تعدادی از این جنگل‌ها بخشی از پارک‌های ملی و تعدادی از آن‌ها نیز مناطق حفاظت شده هستند، اما به‌طور کلی در مواردی که به حفاظت شده بودن جنگل اشاره کرده‌ایم، تنها بخش‌هایی از جنگل مورد نظر بوده‌اند.

جنگل ارسباران

_{منبع عکس: باشگاه خبرنگاران جوان، عکاس نامشخص}

جنگل‌های ارسباران در شمال غربی ایران و غرب جنگل‌های هیرکانی در استان آذربایجان شرقی قرار دارند و نزدیک‌ترین جنگل‌ها در ایران با مرز جمهوری آذربایجان هستند. ارسباران محدوده‌ای شکار ممنوع است و از سال ۱۳۵۵ به‌عنوان منطقه زیست کره، از آن محافظت می‌شود. در سال ۱۳۹۱ عنوان این جنگل به پارک ملی ارتقا پیدا کرد. این مطلب اهمیت گونه‌های زیستی در جنگل‌های ارسباران را نشان می‌دهد.

به‌طور کلی جنگل‌های نواحی غربی بارش بیش‌تری به نسبت جنگل‌های نیمه شرقی در طول سال تجربه می‌کنند. بیشترین میزان بارش سالانه در این مناطق در طول سال‌های گذشته ۲۰۰۰ میلی‌متر و کمترین مقدار در حدود ۶۰۰ میلی لیتر بوده است. زمان بارش‌ها در این جنگل‌ها به‌صورت متناوب و نامنظم است و بنا به شرایط جوی سالانه، تغییر می‌کند. رطوبت هوا و مدت زمان فصل بارش نیز در جنگل‌های ارسباران، بیشتر از جنگل‌های غربی است. به‌طور مثال در پارک ملی گلستان در شرق جنگل‌های هیرکانی مدت فصل خشک سال گاهی تا سه ماه هم می‌رسد که این زمان در جنگل‌های ارسباران از یک ماه بیشتر نمی‌شود.

_{منابع عکس‌ها: باشگاه خبرنگاران جوان، سایت برترین‌ها و خبرگزاری میزان، عکاس‌ها نامشخص}

دمای هوا در جنگل‌های ارسباران در گرم‌ترین زمان سال تا ۳۵ درجه سانتی‌گراد بالای صفر می‌رسد و در سردترین زمان سال نیز تا منفی چهار درجه سانتی‌گراد، کاهش پیدا می‌کند. بیشترین گونه‌های گیاهی در ارسباران، درختان زغال اخته، گیلاس، انار وحشی و سماق هستند و از میان گونه‌های جانوری این جنگل می‌توان به کل و بز وحشی، گراز، خرس قهوه‌ای، قرقاول ارسباران، عقاب طلایی، کرکس، هما، بالابان و عقاب ماهی‌گیر اشاره کرد.

آدرس جنگل ارسباران: استان آذربایجان شرقی، ۸۰ کیلومتری شمال اهر، روستای کلیبر، منطقه حفاظت شده ارسباران (مشاهده روی نقشه)

جنگل الیمستان

_{عکاس: محمد خادم الشیخ}

جنگل الیمستان از زیباترین قسمت‌ها در جنگل‌های هیرکانی شمال ایران به شمار می‌رود. فضای مه گرفته با درختان سر به فلک کشیده در این جنگل، در مسیر کوهنوردی به‌سمت کوه الیمستان، جنگل نوردی دلپذیری را برای شما به ارمغان می‌آورد. جنگل الیمستان در نزدیکی آمل قرار دارد و به‌دلیل رویش گیاهی موسوم به «الیما» با این نام شناخته می‌شود. این گیاه خوراکی در اردیبهشت ماه سراسر این جنگل را می پوشاند.

_{عکاس: محمد خادم الشیخ}

جنگل الیمستان بخش کوچکی از منطقه وسیع حفاظت شده‌ای به همین نام است. منطقه حفاظت شده الیمستان نزدیک به ۴۰۰ هکتار مساحت دارد و به‌دلیل اختلاف ارتفاع‌ در بخش‌های مختلف آن، گیاهان متنوعی در بخش‌های مختلف جنگل الیمستان می‌رویند. گیاهان صخره‌ای، کوهستانی، جنگلی، رودخانه‌ای و مرتعی در نقاط مختلف جنگل الیمستان دیده می‌شوند. در مسیرهای پیاده روی، کوهنوردی یا جنگل نوردی در این منطقه، با تنوع بالای آب و هوایی مواجه می‌شوید. در بخش‌هایی هوا آفتابی و شرجی و در بخش‌هایی بارانی و مه آلود می‌شود و در طول مسیر گاهی با قسمت‌های انبوه و پر درخت و گاهی با دشت‌ها و مراتع سبز برخورد می‌کنید.

_{منابع عکس‌ها و عکاس: خبرگزاری میزان و باشگاه خبرنگاران جوان، محمد خادم الشیخ}

از زیباترین جاذبه‌های جنگل الیمستان می‌توان به قله و روستای الیمستان اشاره کرد. در زمستان مسیر کوهنوردی از جنگل بسیار تماشایی می‌شود و علاقه‌مندان به کوهنوردی در این زمان به‌سمت قله الیمستان می‌روند. مسیر دسترسی به قله در جنگل الیمستان، در بهار و به‌خصوص اردیبهشت ماه، پوشیده از گل‌های رنگارنگ است. منطقه «قلاردن» که بخشی از این مسیر است، در این زمان پوشیده از گل‌ گاو زبان می‌شود.

آدرس جنگل الیمستان: استان مازندران، ۵۰ کیلومتری جنوب آمل، جنگل الیمستان (مشاهده روی نقشه)

جنگل ابر شاهرود

_{منبع عکس: tandistravel.com، عکاس نامشخص}

از زیباترین مناطق دیدنی جنگلی در جنگل‌های هیرکانی ایران، جنگل ابر شاهرود است که گردشگران و طبیعت دوستان علاقه زیادی به آن دارند. پدیده جنگل ابر، با نفوذ ابرها از میان کوه‌ به جنگل رخ می‌دهد و اختلاف فشار هوا در این منطقه باعث به وجود آمدن تصاویری زیبا می‌شود. در بعضی نقاط می‌توانید روی ابرها راه بروید و از تماشای زیبایی‌های جنگل پوشیده از مه و ابر لذت ببرید.

جنگل ابر در ۴۰ کیلومتری شمال شرقی شهر شاهرود و در مرز میان استان‌های سمنان و گلستان قرار دارد. این جنگل در حدود ۳۵ هزار هکتار وسعت دارد و از مرتفع‌ترین قسمت‌های جنگل‌های هیرکانی است. دمای هوا در جنگل ابر شاهرود در گرم‌ترین فصل‌های سال به ۲۰ درجه بالای صفر و در سردترین زمان‌ سال به ۶ درجه بالای صفر می‌رسد. نقاط مرتفع جنگل ابر شاهرود پوشیده از مراتع و چمنزار است و در نقاط پایین آن درختان میوه و درختچه‌های تمشک دیده می‌شوند.

_{منابع عکس‌ها: خبرگزاری‌های مهر، ایرنا و جام جم، عکاس عکس‌ها نامشخص}

جنگل ابر شاهرود در سال ۱۳۹۸ در فهرست آثار ملی و طبیعی ایران قرار گرفت. این جنگل از سال ۱۳۹۳ نیز به‌عنوان منطقه حفاظت شده محسوب شده است و زیر نظر سازمان حفاظت از محیط زیست قرار دارد. گونه‌های گیاهی متنوعی در سراسر جنگل ابر شاهرود دیده می‌شوند که بیشتر آن‌ها درختان بلوط، افرا، توسکا و آزاد هستند. درختان و درختچه‌های میوه و گیاهان دارویی نیز بخش دیگر پوشش گیاهی این جنگل را تشکیل می‌دهند. خرس قهوه ای، پلنگ، گرگ، خوک وحشی، روباه، شوکا، شغال، کل و بز از حیوانات این جنگل هستند و پرندگانی مانند کبک، کبوتر جنگلی، بلدرچین، عقاب جنگلی، کرکس، فاخته، شاهین و قرقاول، در این جنگل زندگی می‌کنند.

آدرس جنگل ابر شاهرود: استان سمنان، ۶۰ کیلومتری شمال شاهرود، جنگل ابر شاهرود (مشاهده روی نقشه)

جنگل بولا ساری

_{عکاس: کریم شادفر}

جنگل بولا نیز منطقه‌ای حفاظت شده در استان مازندران و نزدیکی شهر ساری است و بخش وسیعی از مناطق حفاظت شده بولا، پناهگاه حیات وحش دودانگه و چهار دانگه را در بر می‌گیرد. مساحت این جنگل نزدیک به ۴۰۰۰ هکتار است و در نزدیکی پارک ملی کیاسر قرار دارد. منطقه حفاظت شده بولا از سال ۱۳۷۸ با این عنوان زیر نظر سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفت.

جنگل بولا نیز از مناطق با اختلاف ارتفاع زیاد در بخش‌های مختلف است و بر دامنه‌های کوهستانی شمالی و جنوبی با شیب تند قرار دارد. در مناطق مرتفع‌تر، مراتع ییلاقی و دشت‌ها و چمنزارهای گسترده دیده می‌شوند. قسمت‌های با شیب زیاد به‌دلیل عدم دسترسی به آن‌ها، پناهگاهی امن برای گونه‌های جانوری مختلف محسوب می‌شوند.

_{عکاسان و منبع عکس: خبرگزاری تسنیم، سید ولی شجاعی لنگری، محمد رضا حسینی و  مهرزاده نجار}

از مهم‌ترین گونه‌های جانوری جنگل بولا می‌توان پلنگ، گرگ، گراز، روباه، گوزن، خرس قهوه‌ای، بز و شوکا را نام برد و در میان پرندگان نیز به کبک و کبک دری اشاره کرد. شمشادهای متراکمی در سراسر جنگل بولا دیده می‌شوند و درختانی مانند راش، ممرز، مازو و توسکا در این جنگل روییده‌اند. جنگل بولا به‌دلیل نقاط بکر و دست نخورده، در طول سال‌های گذشته مورد تجاوز قاچاقچیان چوب قرار گرفته است. گردش در نقاط دور این جنگل، بدون راهنمای آشنا به مسیر، ممکن است بسیار خطرناک باشد.

آدرس جنگل بولا: استان مازندران، ۸۰ کیلومتری جنوب ساری (مشاهده روی نقشه)

جنگل واز

_{منبع عکس: خبرگزاری مهر، عکاس: مجید نیکجو}

جنگل واز در استان مازندران قرار دارد و در نزدیکی جنگل چمستان در شهرستان نور واقع شده است. این منطقه نیز از بکرترین جنگل‌های هیرکانی در شمال ایران به حساب می‌آید که جاذبه‌های بی‌نظیر طبیعی را در خود جا داده است. زیبایی‌های جنگل واز در پاییز دوچندان می‌شوند. سراسر جنگل در این فصل با درختان و بوته‌های زرد و نارنجی، مناظری تماشایی خلق می‌کنند.

مسیر دسترسی به جنگل واز، از جاده‌ای خاکی گذر می‌کند و در نهایت به جنگل کوهستانی می‌رسد. این جاده در بیشتر سال مه گرفته است و در فصل زمستان نیز پوشیده از برف می‌شود. روستاهای اطراف جنگل واز نیز طبیعتی بسیار زیبا دارند و امکانات مناسبی برای اقامت در خانه‌های بومگردی به مسافران ارائه می‌دهند.

_{منبع عکس‌ها و عکاس: خبرگزاری مهر، مجید نیکجو}

مساحت جنگل واز به بیش از ۹۰۰۰ هکتار می‌رسد و از سال ۱۳۸۰ به بعد، این منطقه به‌عنوان منطقه حفاظت شده زیر نظر سازمان حفاظت از محیط زیست قرار گرفته است. رودهای خروشان در تمام جنگل واز جریان دارند و بر رطوبت هوای این جنگل می‌افزایند. وجود هوای مرطوب نیز، سبب پیدایش مراتع سرسبز در حوالی جنگل واز شده‌ است. در این جنگل، مناطقی با شیب بسیار بالا قرار گرفته‌اند که باعث رویش گیاهان صخره‌ای شده‌اند. انواع گیاهان بیشه‌زار و جنگلی نیز در این منطقه دیده می‌شوند. آب‌های جاری در رودهای جنگل واز شرایط مناسبی برای زندگی گیاهان متنوع فراهم کرده‌اند. جانورانی مانند پلنگ، گراز، شغال، خرس قهوه‌ای، مرال، بز وحشی و کبک نیز در این جنگل زندگی می‌کنند.

آدرس جنگل واز: استان مازندران، ۱۷ کیلومتری جنوب نور، جنگل واز (مشاهده روی نقشه)

جنگل کجور نوشهر

_{جنگل‌های کجور از ارتفاع، منبع عکس نامشخص}

جنگل کجور در استان مازندران و بین شهرهای چالوس و نور قرار گرفته است. مساحت کل این جنگل از ۲۴ هزار هکتار فراتر می‌رود که ۱۴ هزار هکتار آن، عرصه ثبتی به شمار می‌رود. ارتفاع بخش‌های مختلف در این جنگل با یکدیگر متفاوت هستند و بسیاری از قسمت‌ها شیب بالای ۳۰ درصد دارند. فاصله جنگل کجور تا دریای خزر بسیار کم است و قرار گرفتن این منطقه در مرکز جنگل‌های شمال، آن را به قلب جنگل‌های هیرکانی تبدیل کرده است. جنگل کجور فاصله کوتاهی تا پارک سیسنگان دارد.

جنگل کجور در منطقه‌ای کوهستانی و بین کوه‌های دماوند و علم کوه قرار گرفته است. آب و هوای این منطقه از کوهستان‌های اطراف بسیار تاثیر می‌گیرد و به همین دلیل زمستان‌هایی بسیار سرد و پربرف دارد. بارش باران نیز در فصل‌های پاییز و بهار شدت دارد و این مطلب پوشش گیاهی متنوعی در این جنگل ایجاد کرده است. در اطراف بافت جنگلی کجور، روستاهای زیادی وجود دارند که کشاورزی در آن‌ها بسیار رونق دارد.

_{عکاس و منابع عکس‌ها: سایت تیشینه، ایرنا، باشگاه خبرنگاران جوان و ابوطالب ندری}

این منطقه در گذشته از نخستین زیستگاه‌های پلنگ ایرانی بوده است و از دیگر گونه‌های جانوری در جنگل کجور می‌توان به خرس، گوزن، شوکا، مرال، خوک، جوجه تیغی، خارپشت و خرگوش اشاره کرد. پرندگانی مانند عقاب، شاهین، قرقاول، کبک، بلدرچین و دارکوب نیز در جنگل کجور نوشهر، به‌وفور یافت می‌شوند.

آدرس جنگل کجور: استان مازندران، حد فاصل بین نوشهر و نور، جنگل کجور (مشاهده روی نقشه)

جنگل لیسار

_{منبع عکس: خبرگزاری تسنیم، عکاس نامشخص}

منطقه حفاظت شده لیسار در شمال شهرستان تالش، در استان گیلان قرار دارد. جنگل لیسار نیز در منطقه‌ای کوهستانی و نزدیک به ساحل قرار گرفته است و به همین دلیل زمین‌هایی جلگه‌ای و در عین حال بخش‌های مرتفع دارد. ریشه نام لیسار به پوشش گیاهی این منطقه برمی‌گردد. رویش درختان «لی» یا نارون در این جنگل، سبب نام‌گذاری این جنگل به نام لیسار شده‌اند. منطقه ییلاقی و زیبای سوباتان در این جنگل قرار دارد.

در طول سال‌های اخیر، بخش‌های زیادی‌ از زمین‌های جنگلی در جنگل لیسار از میان رفته‌اند و جای خود را به زمین‌های بایر و مناطق مسکونی داده‌اند. این روند تاثیر زیادی بر کاهش زیست پستانداران گوشت‌خوار گذاشته است و در مقابل، جوندگان رشد قابل‌توجهی داشته‌اند؛ اما هم‌چنان گونه‌های متنوعی از حیوانات مانند مرال، سیاهگوش، پلنگ، کل و بز، قوچ و میش، روباه، شوکا و خرس، در این جنگل زندگی می‌کنند. پرندگان مختلفی نیز در این جنگل دیده می‌شوند که از مهم‌ترین آن‌ها پرندگان شکاری هستند.

_{منابع عکس‌ها و عکاسان: خبرگزاری‌های میزان و تسنیم، خدیجه نادری، خلیل غلامی و محسن زارع}

پوشش گیاهی جنگل لیسار را بیشتر، درختان پهن برگ هیرکانی تشکیل می‌دهند. از معروف‌ترین گونه‌های گیاهی در این جنگل می‌توان، درخت‌های راش، ممرز، نارون، صنوبر، توسکا و شب خسب را نام برد. درختچه‌های انار وحشی، گوجه جنگلی، تمشک و لیلکی نیز به‌همراه گونه‌های علفی مانند شبدر و گزنه در سراسر این جنگل‌ دیده می‌شوند.

آدرس جنگل لیسار: استان گیلان، ۲۰ کیلومتری شمال تالش، جنگل لیسار (مشاده روی نقشه)

جنگل چهارباغ چالوس

_{منبع عکس: سایت سیری در ایران، عکاس نامشخص}

جنگل چهارباغ چالوس، منطقه‌ای حفاظت شده در استان مازندران است و حوالی منطقه سیاه بیشه قرار دارد. این جنگل در کیلومتر ۹۰ جاده کرج-چالوس قرار گرفته است. روستاهای زیادی مانند دلیر، ایلت، نوکرس، کیجان، انگورن و پولاد کوه، بخش‌هایی از جنگل چهار باغ هستند. جنگل چهار باغ از سال ۱۳۸۰ تحت حفاظت سازمان محیط زیست قرار گرفت و به‌عنوان منطقه حفاظت شده شناخته شد.

منطقه حفاظت شده چهارباغ بالغ بر ۱۹ هزار هکتار مساحت دارد و شامل دامنه‌های جنگلی پر شیب و رودخانه‌های دائمی پر آب می‌شود؛ گرچه مساحت ثبت شده این سایت جنگلی در حدود ۶۸۰۰ هکتار است. این منطقه اقلیمی سرد و نیمه مرطوب دارد. جنگل چهارباغ بخش‌هایی از دره‌های عمیق و کوه‌های البرز مرکزی را تشکیل می‌دهند که در بعضی نقاط به‌صورت جنگل متراکم و انبوه و در سایر قسمت‌ها، مراتع ییلاقی و سرسبز هستند. مانند سایر جنگل‌های شمالی، مراتع و دشت‌ها، در ارتفاع قرار گرفته‌اند. از مهم‌ترین رودهای جاری در این جنگل می‌توان به رودهای انگوران و مکارود اشاره کرد.

_{منابع عکس‌ها و عکاسان: سایت سیری در ایران، خبرگزاری فارس، خبرگزاری برنا، مهدی تیرانی و الهام درفشی}

گونه‌های مختلف گیاهی در این جنگل روییده‌اند که محل تقاطع گیاهان هیرکانی مختلف در گونه‌های ایرانی و تورانی هستند. اختلاف ارتفاع در قسمت‌های مختلف سایت چهارباغ، تنوع وسیعی از درخت‌ها، درختچه‌ها و گیاهان علفی را ایجاد کرده است. از میان حیوانات این جنگل می‌توان به گونه‌هایی مانند خرس قهوه‌ای، پلنگ، مرال، شوکا، روباه، گرگ، جوجه تیغی، شغال، سمور و گربه جنگلی اشاره کرد. پرندگانی مانند عقاب طلایی، سارگپه، کبک دری، کبک معمولی و کبوتر جنگلی نیز در این جنگل دیده می‌شوند.

آدرس جنگل چهار باغ: استان مازندران، ۳۰ کیلومتری شمال سیاه بیشه، روستای انارک، جنگل چهارباغ (مشاهده روی نقشه)

جنگل خشکه داران تنکابن

_{منبع عکس: خبرگزاری صدا و سیما، عکاس نامشخص}

پارک جنگلی خشکه داران تنها جنگل جلگه‌ای در شمال ایران است که مساحت آن به حدود دو میلیون و ۶۰۰ هزار متر مربع می‌رسد. جنگل خشکه داران آخرین بازمانده از اکوسیستم جنگل‌های جلگه‌ای به شمار می‌رود و به همین دلیل گونه‌های خاص گیاهی و جانوری در این جنگل زندگی می‌کنند. این جنگل بین شهرهای نشتارود و عباس آباد و در فاصله ۳۰ کیلومتری از تنکابن، در مسیر تنکابن-چالوس قرار دارد. فاصله بسیار کوتاه جنگل خشکه داران با دریا، موقعیت خاص جغرافیایی این منطقه را خلق کرده است.

با توجه به مساحت پایین منطقه خشکه داران نسبت به سایر محوطه‌های جنگلی در شمال ایران، تنوع زیستی در این جنگل جالب توجه است. انواع مختلف گیاهان در این جنگل روییده‌اند که از میان آن‌ها می‌توان به درختان ممرز، بلوط، انار، کرات خرمندی، لرگ، ملج و سه قلو زنجیری اشاره کرد. درختچه‌های شمشاد، ازگیل جنگلی و بوته‌های یاس وحشی نیز در نقاط مختلف این جنگل به چشم می‌خورند. از نمونه‌های رو به انقراض گیاهی در این جنگل نیز می‌توان توسکاهای کرک دار را نام برد.

جنگل خشکه داران از بخش‌های متنوع در زیست جانوری نیز هست. حیوانات وحشی نظیر خوک، گرگ، شغال و گربه وحشی در این جنگل زندگی می‌کنند. پرندگان این منطقه نیز انواع متفاوتی را شامل می‌شوند که از آن میان می‌توان به حواصیل خاکستری، قره، غاز، مرغابی‌های مختلف، غاز باکلان و اگوت بزرگ و کوچک اشاره کرد. متاسفانه در طول سال‌های اخیر بخش‌های زیادی از جنگل خشکه داران به‌دلیل حضور انسان‌ها دستخوش آسیب‌های زیادی شده است.

آدرس جنگل خشکه داران: استان مازنداران، جنوب تنکابن، جنگل خشکه داران (مشاهده روی نقشه)

_{منبع عکس‌ها: خبرگزاری‌های ایرنا و تسنیم و titreshahr.com، عکاس‌ها نامشخص}

بررسی دقیق‌تر روی جنگل‌های شمال ایران که بخش بزرگی از جنگل‌های هیرکانی هستند، لزوم اهتمام کامل بر حفظ منابع طبیعی در این مناطق را یادآور می‌شود. به خاطر داشته باشید، منابع طبیعی جهان، باقی مانده از سالیان طولانی هستند و بسیاری از این منابع تجدید نخواهند شد یا تجدید آن‌ها قرن‌ها طول خواهد کشید؛ گرچه با روند امروزی تخریب این جنگل‌ها، این مسئله غیرممکن به نظر می‌رسد. حفاظت از جنگل‌های هیرکانی برای حفظ زندگی نسل‌های آینده، ضروری است.

اگر به جنگل‌نوردی و تماشای زیبایی‌های جنگل‌های هیرکانی شمال ایران علاقه دارید، تجربه‌های خود را با ما در میان بگذارید. خواندن نظرهای شما، برای ما و دیگر کاربران کجارو، لذت‌بخش خواهد بود.

عکس کاور: خبرگزاری میزان