رژیم غذایی می‌تواند سرعت سوخت و ساز را کاهش دهد – دیجیتال مارک

براساس پژوهش‌ها، معمولا مدتی پس از رژیم غذایی افراد دوباره دچار اضافه‌وزن می‌شوند و بخشی از وزن آن‌ها برمی‌گردد. براساس ادعاهای مختلف، دلیل این مسئله تأثیر رژیم غذایی بر متابولیسم یا فرایند سوخت‌وساز بدن است. رژیم غذایی می‌تواند سرعت سوخت‌وساز بدن را کاهش دهد؛ اما درمقابل، اثرهای مثبتی هم بر آن خواهد گذاشت.

در بحث سوخت‌وساز، معمولا به سرعت سوخت‌وساز اشاره می‌شود. سرعت سوخت‌وساز به تعداد کالری‌هایی گفته می‌شود که در حالت استراحت می‌سوزانید؛ البته با افزایش فعالیت کالری‌های بیشتری می‌سوزند. برای کاهش وزن ازطریق رژیم باید مقدار کالری مصرفی کمتر از کالری‌ای باشد که می‌سوزانیم. بدین‌ترتیب، بدن مجبور می‌شود از ذخایر انرژی مثل چربی استفاده کند تا این کمبود را جبران کند؛ در‌نتیجه‌، سرعت سوخت‌وساز هم تغییر می‌کند.

از‌بین‌رفتن بافت‌های ماهیچه هنگام رژیم (روزانه تقریبا با سرعت ۱۵ تا ۲۵ کالری به‌ازای هر کیلوگرم) باعث کاهش سرعت سوخت‌وساز هنگام استراحت می‌شود؛ ازاین‌رو، نیاز به کالری هم کاهش می‌یابد. گفتنی است بدن هم برای ذخیره‌ی انرژی و به‌حداقل‌رساندن کاهش وزن، سرعت سوخت‌وساز را کاهش می‌دهد.

وقتی بدن کاهش ذخایر چربی را احساس کند، فرایند ترموجنسیس تطبیقی (تولید گرما در بدن) را آغاز می‌کند. این فرایند سرعت سوخت‌وساز بدن در حالت استراحت را کاهش می‌دهد و با وجود رژیم غذایی شدید از کاهش وزن جلوگیری می‌کند. ترموجنسیس تطبیقی معمولا در طول سه روز اول رژیم غذایی آغاز می‌شود و ممکن است باعث افزایش وزن مجدد شود.

نمونه‌ای از اثر ترموجنسیس تطبیقی در پژوهشی در سال ۲۰۱۶ منتشر شد. این پژوهش شرکت‌کنندگان نمایش تلویزیونی «بزرگ‌ترین بازنده» را بررسی کرد که نتایج نشان داد سرعت سوخت‌وساز شرکت‌کنندگان حتی چند سال پس از کاهش وزن آهسته شده است. شرکت‌کنندگان باید ۵۰۰ کالری کمتری از کالری روزانه‌ی قابل‌انتظار مصرف می‌کردند. کاهش سرعت سوخت‌وساز هم‌زمان با کاهش وزن در پژوهش‌های دیگر هم دیده شد. بااین‌حال، هنوز مشخص نیست با ثابت‌شدن وزن این روند کاهش سوخت‌وساز ادامه پیدا می‌کند یا خیر.

براساس پژوهش‌ها، ترموجنسیس تطبیقی در مرحله‌ی رژیم واقعی به‌صورت واکنشی موقتی به کاهش وزن رخ می‌دهد. به‌طورکلی، شواهد جامعی مبنی‌بر کاهش طولانی‌مدت روند سوخت‌وساز وجود ندارد. معیارهای متعددی می‌توانند بر نرخ سوخت‌وساز بدن تأثیر بگذارند؛ بنابراین، تغییر این معیارها می‌تواند بین افراد متفاوت باشد. برای مثال، براساس پژوهش‌ها سرعت سوخت‌وساز بدن بر‌اثر رژیم سریع کاهش می‌یابد؛ اما افرادی که کاهش شدید در سرعت سوخت‌وساز را تجربه می‌کنند، از ابتدا سرعت سوخت‌وساز بالاتری داشتند.

تخمین دست‌بالای نرخ‌های سوخت‌وساز در آغاز بررسی یا خطا در پیش‌بینی نرخ سوخت‌وساز پس از کاهش وزن هر دو بر نتایج پژوهش تأثیر می‌گذارند. به‌طورکلی، سرعت سوخت‌وساز بدن براثر کاهش وزن آهسته می‌شود. دلیل این فرایند کاهش اندازه‌ی بدن و واکنش بدن به حفظ بافت‌ها و ذخایر سوختی مهم است؛ اما فعلا توافقی بر ادامه‌ی این روند وجود ندارد. اندازه‌گیری و پیش‌بینی این کاهش سرعت به پژوهش‌های آینده وابسته است.

تغییرات متابولیک

کاهش سرعت سوخت‌وساز، تنها یکی از پیامدهای کاهش وزن محسوب می‌شود و تغییر اصلی کاهش وزن، کاهش چربی بدن است. درواقع، این کاهش باعث کوچک‌شدن اندازه‌ی سلول‌های چربی می‌شود و این سلول‌ها کاملا ناپدید نمی‌شوند. کاهش اندازه‌ی سلول‌های چربی نشان‌دهنده‌ی خالی‌شدن ذخایر سوختی بدن و کاهش هورمون لپتین است. لپتین معمولا از اشتها مانع می‌شود و سرعت سوخت‌وساز را افزایش می‌دهد؛ اما با کاهش سطح هورمون لپتین، نرخ سوخت‌وساز هم کاهش می‌یابد و گرسنگی افزایش می‌یابد.

هنگامی‌که وزن کم می‌کنید، شکم هورمون اینسرتین کمتری را آزاد می‌کند. هورمون اینسرتین تنظیم‌کننده‌ی اشتها است. مقدار کم لپتین و اینسرتین باعث افزایش حس گرسنگی و در‌نهایت خوردن بیش‌از‌حد می‌شود. با کاهش اندازه‌ی سلول‌های چربی، قند بیشتری جذب و چربی به‌شکلی بهینه برای کمک به بازیابی سوخت از‌دست‌رفته ذخیره می‌شود؛ در‌نتیجه، بدن شما سلول‌های چربی بیشتری تولید می‌کند تا بتوانید در آینده برای تطبیق با بحران کالری، چربی بیشتری ذخیره کنید.

تمام چالش‌های یادشده در‌نهایت به سوخت‌وساز بهینه‌تر و سالم‌تری منجر می‌شوند. برای مثال، سلول‌های چربی کوچک‌تر برای سلامتی مفید هستند؛ زیرا سلول‌های چربی بیمار و متورم عملکرد مناسبی در رهایی از قند و چربی مازاد نخواهند داشت. بدین‌ترتیب، میزان زیادی قند و چربی در خون به‌وجود می‌آید و ریسک مقاومت انسولینی و دیابت و بیماری‌های قلبی‌عروقی را افزایش می‌دهد.

به‌طورکلی، رژیم نمی‌تواند سوخت‌وساز بدن را مختل کند؛ بلکه می‌تواند به عملکرد آن کمک کند. براساس پژوهش‌ها، ورزش یا به بیان ساده‌تر فعالیت فیزیکی با حفظ وزن ایدئال و جلوگیری از کاهش سرعت سوخت‌وساز، از اضافه‌وزن مجدد پیشگیری می‌کند و در بلندمدت باعث پایدار‌ماندن وزن می‌شود.