واکسن کوبایی ویروس کرونا مراحل پایانی کارآزمایی بالینی را می‌گذراند – دیجیتال مارک

ساکنان کوبا برای خرید مواد شوینده در هاوانا، پایتخت این کشور چهار ساعت در صف منتظر می‌مانند. داروخانه‌های کوبایی داروهای مسکن را تمام کرده‌اند و درسرتاسر کشور کمبود نان وجود دارد. بااین‌حال دولت کوبا می‌گوید در آستانه‌ی تحقق دستاورد علمی فوق‌العاده‌ای است: تولید انبوه واکسن ویروس کرونا که به‌صورت بومی در این کشور جزیره‌ای ابداع شده است.

یکی از چهار واکسن ساخته‌شده به‌دست دانشمندان کوبایی، ماه آینده به مرحله‌ی پایانی کارآزمایی وارد می‌شود؛ گامی حیاتی به‌سمت دریافت مجوز قانونی که درصورت موفقیت می‌تواند این کشور را در مسیر واکسیناسیون کل جمعیت و آغاز صادرات واکسن به خارج تا سال آینده قرار دهد.

اگر اثربخشی و ایمنی واکسن اثبات شود، یک پیروزی سیاسی درخورتوجه برای دولت کوبا رقم خواهد خورد و فرصتی برای نجات این کشور از فروپاشی اقتصادی فراهم خواهد شد. برای کشوری که از دهه‌ها پیش، سیستم مراقبت‌های بهداشتی کارآزموده‌ی خود را به‌عنوان شاهدی از مزایای سوسیالیسم تبلیغ کرده است، واکسن ویروس کرونا نیز فرصتی منحصربه‌فرد برای بهبود روابط عمومی کشور ارائه می‌دهد.

واکسنی که به مرحله‌ی پایانی کارآزمایی‌ها وارد می‌شود، در اشاره به افتخار کوبا در به‌دست‌آوردن استقلال خود با وجود دهه‌ها تخاصم از جانب همسایه‌ی شمالی‌اش، Sovereign 2 (به‌معنای حاکمیت) نام دارد. درحال‌حاضر، کوبا درصدد پیگیری ایده‌ی جذب گردشگران به سواحل چشم‌نواز خود و استفاده از این فرصت برای واکسینه‌کردن آن‌ها است. ویسنته ورز، یکی از دانشمندان مسئول تیم سازنده‌ی واکسن، به نیویورک تایمز گفت این کشور می‌تواند برای تمام خارجی‌هایی که به آنجا سفر می‌کنند، واکسیناسیون ارائه دهد.

ریچارد فاینبرگ، متخصص مسائل کوبا در دانشگاه کالیفرنیا سن دیگو می‌گوید «مسئله صرفا پزشکی و انسان‌دوستی نیست. اگر آن‌ها بتوانند ویروس را تحت کنترل درآورند، این دستاورد، ماحصل اقتصادی بزرگی برایشان خواهد داشت. این پیامد نه‌تنها فوری خواهد بود، بلکه شهرت بخش زیست‌فناوری دارویی کوبا را تقویت می‌کند. این امر به کوبایی‌ها امکان می‌دهد تا دیگر محصولات پزشکی را نیز به بازار عرضه کنند.»

دانشمندان کوبایی می‌گویند دولت احتمالا با توجه به عملکرد دیرینه‌اش در تقویت روابط بین‌الملل با اهدا دارو و اعزام پزشکان برای رسیدگی به بحران‌های بهداشت عمومی به خارج از کشور. مقداری واکسن به کشورهای فقیر اهدا خواهد کرد. جراردو گیلن، دانشمند مسئول ساخت یکی از چهار واکسن کوبایی در مرکز دولتی مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی می‌گوید «کوبا همواره اهداکننده‌ی واکسن بوده است. ما به دیگر کشورها کمک می‌کنیم.»

کوبا در دهه‌ی ۱۹۸۰ به‌عنوان بخشی از تلاش فیدل کاسترو برای خودکفایی کشور در مواجهه با تحریم‌های آمریکا که دستیابی به داروهای ساخت خارج را دشوار کرده بود، شروع به سرمایه‌گذاری در حوزه‌ی زیست‌فناوری کرد. سرمایه‌گذاری در سلامت عمومی موجب شکل‌گیری ده‌ها مؤسسه‌ی تحقیقات پزشکی و افزایش بیش از حد نیاز پزشکان شد. این امر به کوبا امکان داد تا پزشکان مازاد خود را برای مأموریت‌های پزشکی به دیگر کشورها اعزام کند.

^{کوبا با هدف خودکفایی، سرمایه‌گذاری در حوزه‌ی زیست‌فناوری را از دهه‌ی ۱۹۸۰ آغاز کرد.}

در سال ۲۰۱۹، اجاره‌ی پزشک، پرستار و تکنیسین، ۵/۴ میلیارد دلار درآمد برای کوبا به ارمغان آورد که از درآمد گردشگری، اصلی‌ترین محرک اقتصاد کشور دو برابر بیشتر بود. حوزه‌ی زیست‌فناوری کوبا به‌خوبی توسعه‌یافته است. کوبا از بین ۱۲ واکسن تجویزی برای کودکان، ۸ مورد را خودش می‌سازد و به بیش از ۳۰ کشور واکسن صادر می‌کند.

دانشمندان کوبایی همچنین داروهایی نوآورانه شامل واکسن سرطان ریه ساخته‌اند. این واکسن هم‌اکنون با همراهی مرکز جامع سرطان روزول پارک در نیویورک مراحل کارآزمایی را می‌گذراند. کندیس جانسون، مدیر این مرکز به نیویورک تایمز گفت «برخی افراد تصور می‌کنند چون پای کوبا درمیان است، داروها در گاراژ خانه‌هایشان ساخته و به مردم داده می‌شود؛ درحالی‌که آن‌ها دقیقا با همان استانداردهای بالای تمام دیگر کشورهای سازنده‌ی داروها فعالیت می‌کنند.»

واکسن ساورن ۲، دو مرحله‌ی کارآزمایی را پشت سر گذاشته و اکنون به مرحله‌ی سوم وارد شده است. در این مرحله، واکسن روی تقریبا ۱۵۰ هزار نفر در کوبا و ایران آزمایش خواهد شد. علاوه بر ایران که به خرید این واکسن علاقه نشان داده، مکزیک نیز درحال صحبت با کوبا برای مشارکت در مرحله‌ی سوم کارآزمایی است.

همانند واکسن ساخته‌شده به‌دست شرکت آمریکایی نواوکس، ساورن ۲ واکسنی مبتنی بر پروتئین است که قطعه‌ای از ویروس کرونا را دربردارد. این واکسن به تزریق سه دوز در فواصل زمانی دو هفته نیاز دارد و برخلاف واکسن‌های فایزر و مدرنا نیازمند نگه‌داری در دمای فوق‌سرد نیست. این ویژگی ممکن است برای کشورهای فقیرتری مزیت باشد که تجهیزات برای نگه‌داری مقادیر زیاد واکسن منجمد را ندارند.

مقاله‌های مرتبط:

به‌گفته‌ی دکتر ورز، ساورن ۲ بسیار ایمن با عوارض جانبی اندک است و ازهمین‌رو می‌تواند به مرحله‌ی سوم و پایانی کارآزمایی‌ها وارد شود. دانشمندان نرخ اثربخشی واکسن را تا پیش از اتمام کارآزمایی‌ها منتشر نخواهند کرد. هنوز مشخص نیست واکسن از ابتلا به گونه‌های جدید کرونا نیز جلوگیری خواهد کرد یا نه. دولت کوبا با خوش‌بینی می‌گوید می‌تواند امسال ۱۰۰ میلیون دوز تولید کند. این مقدار برای واکسیناسیون کل جمعیت ۱۱ میلیونی کوبا و احتمالا گردشگران خارجی بیش از حد کافی خواهد بود. بااین‌حال، کوبا برای تولید واکسن خود در مقیاس یادشده احتمالا از تجهیزات لازم برخوردار نخواهد بود. تحریم‌های آمریکا هزینه‌ی خرید مواد جدید را افزایش داده و انتقال پول به کشور را پیچیده کرده است.

کوبا با اتکا به کنترل سختگیرانه‌ی جمعیت خود و سامانه‌ی کارآمد برای ارائه‌ی مراقبت‌های بهداشتی، انتشار ویروس را از همان ابتدا محدود کرد. کوبا در سال ۲۰۲۰ فقط ۱۲٬۲۲۵ مورد ابتلای تأییدشده و ۱۴۶ مورد مرگ را گزارش داد که پایین‌ترین نرخ ابتلا و مرگ‌ومیر در نیم‌کره‌ی غربی محسوب می‌شود. اما در ماه نوامبر به‌دنبال بازگشایی مسافرت هوایی بین‌المللی پس از تعطیلی هفت‌ماهه، شمار موارد ابتلا افزایش یافت. موارد ثبت‌شده در ماه ژانویه از کل بیماران شناسایی‌شده در سال گذشته بیشتر بود و مقام‌ها اکنون درحال مقابله با شدیدترین شیوع ویروس از زمان آغاز دنیاگیری هستند. دولت به‌تازگی در هاوانا مقررات منع رفت‌وآمد بعد از ساعت ۲۱ را اعمال کرد.

برنامه‌ی کوبا برای آغاز واکسیناسیون گردشگران ظاهرا از نگاه برخی خطرناک و قماری سرمایه‌دارانه برای جذب گردشگران با هدف ورود ارزی است که دولت به‌شدت به آن نیاز دارد. به‌گفته‌ی متخصصان، ترکیب دنیاگیری و تحریم‌ها، بدترین بحران اقتصادی کوبا را از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در دهه‌ی ۱۹۹۰ به‌وجود آورده است. بااین‌حال، دانشمندان کوبایی اصرار دارند که هدف از واکسیناسیون خارجی‌ها گسترش سلامت و سود حاصل از این کار صرفا نتیجه‌ای جانبی است.